CEZA HUKUKUNDA UZLAŞMA NEDİR?


Onarıcı ceza adalet sisteminin son zamanlarda suç mağdurlarının yararlarını korumak adına giderek güçlendiği görülmektedir.

Uzlaşma kurumu, alternatif uyuşmazlık çözme yöntemlerinden biri olup taraflara yasal sınırlar içinde kalmak kaydıyla, kendi belirledikleri şartlarda kendi hukukunu yaratma imkanı sağlayan, uyuşmazlığın Cumhuriyet başsavcılıkları ve mahkemeler gözetiminde ve denetiminde çözümlenmesini amaçlayan bir kurumdur.*

Genel olarak uzlaşma; uzlaşma kapsamına giren bir suç nedeniyle, şüphelinin ya da sanığın mağdur veya suçtan zarar görenin kanun ve yönetmelikteki usule ve hükümlere uygun olarak, uzlaştırmacı tarafından sürecin sonunda anlaştırılmış olmalarını ifade eder. 


UZLAŞTIRMANIN AMACI NEDİR?


Uzlaştırmanın temel ve en büyük amacı “barışma” olarak gösterilebilir.

Fail ile mağdurun uzlaşması, klasik ceza yargılamasına kıyasla her iki tarafın da aktif katılmasıyla olur. Uzlaşmanın amacı öncelikle hızlı ve etkin bir şekilde mağdurun zararının giderilmesi, şüpheliye/sanığa ise sebep olduğu zararı telafi etme şansının verilmesidir. 


UZLAŞMA KAPSAMINDAKİ SUÇLAR NELERDİR?


Uzlaşma kapsamındaki suçlar;


  1. Soruşturulma ve kovuşturuşması şikayete bağlı suçlar ile
  2. Şikayet bağlı olup olmadığına bakılmaksızın CMK’nın 253/1-b,c maddesinde sayılan suçlardır.
Uzlaşma kapsamındaki suçlar genel olarak;


  • Kasten yaralama
  • Taksirle yaralama
  • Tehdit
  • Konut dokunulmazlığının ihlali
  • İş ve çalışma hürriyetinin ihlali
  • Kişilerin huzur ve sükununu bozma
  • Hakaret
  • Kişinin hatırasına hakaret
  • Haberleşmenin gizliliğini ihlal
  • Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması
  • Özel hayatın gizliliğini ihlal
  • Hırsızlık 
  • Kullanma hırsızlığı
  • Mala zarar verme
  • Hakkı olmayan yere tecavüz
  • Güveni kötü kullanma
  • Bedelsiz senedi kullanma
  • Dolandırıcılık
  • Kaybolmuş veya hata sonucu ele geçirilmiş eşya üzerinde tasarruf 
  • Açığa atılan imzanın kötüye kullanılması
  • Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali
  • Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması
  • Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi ve belgelerin açıklanması, suçlarıdır
Suça sürüklenen çocuklar için uzlaşma kapsamında olan suçlar yukarıdaki genel suçlara ek olarak:


  • İnsan üzerinde deney 
  • Organ ve doku ticareti
  • Terk
  • Yardım ve bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi
  • Çocuk düşürtme
  • Çocuk düşürme
  • Kısırlaştırma
  • Şantaj
  • Cebir
  • Siyasi hakların kullanılmasının engellenmesi
  • İnanç, düşünce ve kanaat hürriyetinin kullanılmasını engelleme
  • Nefret ve ayrımcılık
  • Haberleşmenin engellenmesi
  • Verileri yok etme
  • Karşılıksız yaralama
  • Suç eşyasının alınması veya kabul edilmesi
  • Bilgi vermeme
  • Çocuğun soy bağını değiştirme
  • Kötü muamele
  • Görevi yaptırmamak için direnme
  • Bilişim sistemine girme
  • Bilişim sistemindeki verileri bozma, yok etme, değiştirme, suçlarıdır.

Önemle belirtmek gerekir ki soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı olsa bile cinsel dokunulmazlığa karşı suçlarda uzlaştırma yoluna gidilemez.


UZLAŞMANIN TARAFLARI KİMLERDİR?


Uzlaşmanın tarafları;  mağdur ya da suçtan zarar gören gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi ile şüpheli veya sanıktır. 

Uzlaştırma müzakereleri gizli olduğu için müzakerelere sadece şüpheli, müdafi, mağdur veya suçtan zarar görenin kendisi veya kanunî temsilcisi ya da vekili katılabilir.

Eğer suç birden çok kişi tarafından işlenmiş ise aralarında iştirak ilişkisi olup olmadığına bakılmaksızın uzlaştırma hükümleri her bir şüpheli ya da sanık için ayrı ayrı değerlendirilir, 

Birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir.

Suça sürüklenen çocuklarda uzlaşma teklifi çocuğun kanuni temsilcisine yapılır.


UZLAŞTIRMA SÜRECİ NASIL İŞLER?


Uzlaştırma hem soruşturma hem de kovuşturma evresinde olabilir. 

Uzlaştırma süreci tarafların kabulüyle başlar, taraflardan biri kabul etmezse süreç işlemez.

Taraflar uzlaşma sağlanana kadar bu yöndeki iradelerinden her zaman vazgeçebilirler.

Soruşturma evresinde uzlaştırma süreci;


  • Öncelikle Cumhuriyet savcısı tarafından soruşturma işlemlerine başlanır, toplanması gereken tüm deliller toplanır.
  • Yürütülen soruşturma sonunda, suçun uzlaşmaya tabi bir suç olması ve iddianamenin düzenlenmesi içni yeterli şüphenin olması halinde, soruşturmayı yürüten Cumhuriyet savcısı dosyayı gönderme kararı ile Uzlaştırma Bürosuna gönderir.
  • Uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte işlenmiş olduğu ve kapsama girmeyen suç hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararının verildiği hâllerde dosya, bu karara karşı itiraz süresinin geçmesi veya itirazın reddedilmesi üzerine büroya gönderilir.
  • Uzlaştırma bürosuna gönderilen dosya, uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından incelenir. 
  • Gönderme kararına esas suçun uzlaştırma kapsamında kaldığının anlaşılması hâlinde uzlaştırmacı görevlendirilir.
  • Dosya uzlaştırmacıya verildikten sonra taraflara bu husus telefon, SMS veya diğer elektronik araçlarla bildirilir.
  • Uzlaştırmacı, uzlaştırma evrakını teslim aldıktan sonra otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırır.
  • Uzlaşma teklifinde bulunulanlardan herhangi biri, üç gün içinde teklifi yapan uzlaştırmacıya kararını bildirmediği takdirde, uzlaşma teklifi reddedilmiş sayılır.
  • Tarafların imzalarını da içeren rapor, soruşturma dosyası ve varsa yazılı anlaşmayı uzlaştırma bürosundan sorumlu Cumhuriyet savcısına sunulur.
  • Cumhuriyet savcısı, uzlaşmanın tarafların özgür iradelerine dayandığını ve edimin hukuka ve ahlaka uygun olduğunu belirlerse raporu veya belgeyi mühür ve imza altına almak suretiyle onaylar.
Uzlaşma teklifinin reddedilmesine rağmen, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören uzlaştıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak uzlaştıklarını beyan edebilirler. 
Önemle belirtmek gerekir ki kendisine uzlaşma teklifinde bulunulan kişinin tekliften hemen sonra karar vermesi şart değildir. Dilerse uzlaştırmacıdan düşünmek için süre isteyebilir. Ancak bu süre en fazla 3 gün olabilir. 


Kovuşturma evresinde uzlaştırma süreci; 


  • Kamu davası açıldıktan sonra aşağıdaki durumların varlığı hâlinde, uzlaştırma işlemleri mahkemenin talebi doğrultusunda uzlaştırma bürosunca yerine getirilir:
  1. Kovuşturma konusu suçun hukukî niteliğinin değişmesi nedeniyle uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması,
  2. Soruşturma evresinde uzlaşma teklifinde bulunulması gerektiğinin ilk olarak kovuşturma evresinde anlaşılması,
  3. Cumhuriyet savcısı tarafından iddianame düzenlenmeksizin, iddianame yerine geçen belge ile doğrudan mahkeme önüne gelen uzlaşmaya tâbi bir suçun varlığı,
  4. Kovuşturma evresinde kanun değişikliği nedeniyle suçun uzlaşma kapsamına girmesi.
  • Büro personeli tarafından kayıt işlemleri tamamlandıktan sonra dosya bürodan sorumlu Cumhuriyet savcısına tevdi edilir.
  • Dosya uzlaştırmacıya tevdi edildikten sonra taraflara bu husus telefon, SMS veya diğer elektronik araçlarla bildirilir.

UZLAŞTIRMADA EDİM KONULARI NELER OLABİLİR?


Taraflar birden fazla edim kararlaştırabilecekleri gibi edimsiz de uzlaşabilirler. 

Edim;
  • Fiilden kaynaklanan maddi veya manevi zararın tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hale getirilmesi,
  • Mağdurun veya suçtan zarar görenin haklarına halef olan üçüncü kişi ya da kişilerin maddi veya manevi zararlarının tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hale getirilmesi,
  • Bir kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluş ile yardıma muhtaç kişi ya da kişilere bağış yapmak gibi edimlerde bulunulması,
  • Mağdur, suçtan zarar gören, bunların gösterecekleri üçüncü şahıs veya bir kamu kurumu ya da kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluşun belirli hizmetlerinin geçici süreyle yerine getirilmesi,    
  • Topluma faydalı birey olmayı sağlayacak bir programa katılımın sağlanması,
  • Mağdurdan veya suçtan zarar görenden özür dilenmesi ve benzeri olabilir.

UZLAŞMANIN HUKUKİ SONUÇLARI NELERDİR?


Uzlaşma sonucunda, şüpheli edimi yerine getirdiyse kovuşturmaya yer olmadığına, eğer edim ileri bir tarihe ertelenmişse edimin ifasına kadar kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilir. 

Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verildikten sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmesi hâlinde, kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir ve suç adlî sicile kaydedilmez.

Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararından sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi hâlinde artık kamu davası açılır.

Kovuşturma evresinde ise uzlaşmanın gerçekleşmesi ve edimin yerine getirilmesi hâlinde, sanık hakkında düşme kararı verilir ve adlî sicile kaydedilmez. Aksi hâlde yargılamaya devam olunur.

Uzlaşmanın sağlanması halinde, soruşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz; açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılır.

Uzlaşma görüşmeleri sonucunda uzlaştırma gerçekleşir ve Cumhuriyet savcısı tarafından onaylanmak suretiyle kesinleşirse, mağdurun veya şüphelinin uzlaşmadan vazgeçmesi mümkün değildir. Diğer bir ifadeyle uzlaşma raporu imzalandıktan sonra uzlaşmadan vazgeçmek mümkün değildir. 

Şüpheli ya da sanığın uzlaşma teklifini kabul etmesi ve uzlaştırma görüşmesi yapması suçu kabul ettiği anlamına gelmemektedir. 

Uzlaştırma müzakereleri sırasında yapılan açıklamalar herhangi bir soruşturma ve kovuşturmada ya da davada delil olarak kullanılamaz.

Failin, edimini yerine getirmemesi halinde uzlaştırma raporu veya uzlaşma belgesi, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 38’inci maddesinde yazılı ilam mahiyetini haiz belgelerden sayılır.


Detaylı bilgi ve hukuki danışmanlık için Ankara'da ceza hukuku alanında çalışmalar yapan avukatımız ile buradan iletişime geçebilirsiniz. 

Sağlıklı günler dileriz. 


#ankara avukat     #uzlaştırmacı avukat    #ceza hukuku 


* Cengiz APAYDIN, Ceza Yargılamasında Uzlaşma, Terazi Hukuk Dergisi, Mart 2018